یکی از سخت‌ترین تصمیماتی که یک فرد در سنین جوانی می‌گیرد، انتخاب یک رشته برای تحصیل در دانشگاه است که تاثیر مستقیمی در ادامه روند زندگی او دارد. تعداد کمی از افراد در همان ابتدای مسیر متوجه اشتباه خود شده و انصراف می‌دهند و شجاعانه به دنبال علاقه واقعی‌شان می‌روند. عده‌ای دیگر علی‌رغم رنجی که از انتخاب اشتباه خود می‌برند، جرئت کافی برای انصراف ندارند و تا پایان دوران تحصیل به همان منوال ادامه می‌دهند. احتمال اینکه این افراد شغلی که انتخاب می‌کنند مرتبط با رشته تحصیلی‌شان باشد بسیار کم است و یا اگر مرتبط باشد یک رنجش دیگر نیز در ادامه زندگی احساس می‌کنند!
اما عده‌ای دیگر (همچون خود من) رشته خود را با جان و دل زندگی می‌کنند. می‌توانم بگویم یکی از بهترین تصمیماتم در زندگی، همین انتخاب رشته تحصیلی‌ام بوده است (یعنی انتخاب رشته مهندسی صنایع). اطمینان دارم شما دوست عزیزی که اکنون این مطلب را می‌خوانی نیز از انتخاب خود راضی هستی و قصد داری به طور حرفه‌ای در رشته مهندسی صنایع فعالیت کنی.
خوب برویم سر اصل مطلب؛ برای آنکه یک مهندس صنایع حرفه‌ای شویم چه مهارت‌هایی لازم است؟ چه دوره‌هایی شرکت کنیم؟ چه آموزش‌هایی ببینیم؟
با وسعتی که علم مهندسی صنایع دارد، متخصصان این حوزه در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرند. یک شخص با توجه به عمر محدود خود نمی‌تواند در تمامی فیلدهای مهندسی صنایع متخصص شود. راستی، لطفا تنها به نوشته‌های من اکتفا نکنید و خودتان نیز تحقیقات بیشتری در این زمینه انجام دهید. زیرا در چند سال اخیر گرایش‌های جدیدی به این رشته اضافه شده است که احتمالا اطلاعاتم در مورد آن‌ها کافی نباشد و نتوانم به خوبی راهنمایی کنم (من سال ۹۵ فارغ‌التحصیل شدم و در آن زمان تنها گرایش ارشد، صنایع-صنایع بود). بنابراین اگر نقصی در مطلب دیدید پیشاپیش عذرخواهی می‌کنم.
مهارت‌های لازم برای یک متخصص مدیریت فرایندهای کسب و کار (BPM)
اول از همه از فیلدکاری خودم شروع می‌کنم. برای آنکه یک مشاور مدیریت فرایند شوید باید به طور کلی با علوم زیر آشنایی داشته باشید. اما نکته مهم اینجاست که هر کدام از موارد زیر خود می‌تواند یک تخصص مستقل باشد و افراد علاقه‌مند، در یک یا دو یا سه تا از موارد نامبرده فعالیت کنند:
- آشنایی با مفهوم مدیریت فرایندهای کسب وکار (BPM) مانند متدولوژی‌های مختلف BPM
- آشنایی با روش‌های بهبود و تجزیه و تحلیل فرایند مانند 6سیگما
- آشنایی با مدلسازی فرایند با زبان BPMN2
- آشنایی با ابزارهای مدلسازی و تجزیه و تحلیل و شبیه سازی فرایند مانند Visual paradigm یا Bizagi Modeler
- آشنایی با استاندارد DMN
- آشنایی با معماری فرایندی
- آشنایی با سیستم‌های مدیریت فرایندهای کسب و کار (BPMS) مانند Bizagi Studio, Camunda یا Process Maker
- فرایندکاوی یا Process minig
- آشنایی با ربات‌های RPA
چگونه یک مدیر پروژه حرفه‌ای شویم؟
مدیریت پروژه یکی از گرایش‌های بسیار محبوب رشته مهندسی صنایع هست که خود من نیز در دوران لیسانس بیشتر به مدیریت و برنامه ریزی پروژه علاقه داشتم. اگر به این گرایش علاقه‌مند هستید بهتر است در زمینه‌های زیر خود را تقویت کنید:
- آشنایی با مبانی مدیریت پروژه با رویکرد PMBOK یا Prince2
- آشنایی با ابزارهایی مانند Microsoft Project یا Primavera
- دانش مدیریت نظری و عملی پروژه
- تجربه کار به عنوان یکی از اعضای تیم پروژه
- آشنایی با متدولوژی اسکرام
- آشنایی با مفاهیم برنامه ریزی استراتژیک، مدیریت ریسک و مدیریت تغییر
- آشنایی با زمان‌سنجی
- تسلط به اکسل
- مهارت ارتباطی بالا
- آشنایی به مباحث بودجه بندی
مسیری که یک تحلیلگر کسب و کار باید طی کند؟
تحلیلگر کسب و کار به زبان ساده و فشرده کسی هست که به بهبود فرایندها، محصولات، خدمات و نرم‌افزارها از طریق تجزیه و تحلیل داده‌ها کمک می‌کند. یک تحلیلگر کسبوکار باید بتواند روند تحلیل داده‌ها را تجزیه و تحلیل کند و گزارش دهد و همچنین باید بتواند این اطلاعات را با دیگران به اشتراک بگذارد و آن‌ها را در کسبوکار اعمال کند. برخی از مهارت‌هایی که یک تحلیلگر کسبوکار بهتر است داشته باشد عبارت است از:
- آشنایی با استاندارد BABOK
- آشنایی با ابزارهای هوش تجاری مانند Power Bi یا کلیک ویو و…
- مهارت‌های ارتباطی قوی
- قدرت تجزیه و تحلیل بالا و حل مسئله
- ریزبینی بالا
- تجزیه تحلیل داده‌ها
- تجزیه تحلیل هزینه‌ها
- مدل سازی فرایندها
- درک شبکه‌ها، پایگاه‌های داده و سایر تکنولوژی‌های سازمانی
مهارت‌های لازم برای متخصص کنترل کیفیت یا تضمین کیفیت
- دانش فنی مربوط به همان صنعت (چون کنترل کیفیت در هر صنعتی دارای معنا و ابعاد خاص خود است و کارشناس کنترل کیفیت باید با دانش مرتبط به صنعت خود آشنایی کامل داشته باشد)
- آشنایی خوب با مفاهیم آمار مهندسی
- علم به شاخص های استاندارد کنترل کیفیت و قانون های مربوط به آن
- داشتن رویکرد روش مند در کار به منظور استفاده مناسب از بهترین روش‌های موجود و مرسوم ملی و بین المللی برای کنترل کیفی محصولات یا خدمات تولیدی
- مهارت ارجحیت دادن در اعمال مختلف و زمان بندی مناسب در زمینه انجام پروژه‌ها مطابق با هدف گذاری‌ها
- توانایی توجه زیاد به جزئیات
- روحیه بالا در انجام کارها و فعالیت‌های گروهی
- داشتن دیدگاه فرایندی
- آشنایی با نرم افزارهایی مانند Minitab یا SPSS
یک متخصص برنامه ریزی تولید چه چیزهایی لازم است بلد باشد؟
مفهوم برنامه ریزی تولید، مدیریت محصول در طول عمر آن است که می تواند همراه با استراتژی های بازارایابی (مانند بهبود محصول و یا حتی خروج از بازار)، افزایش توزیع، تغییر قیمت ها باشد.
- آشنایی با فرایندهای تولید و آشنایی با دانش مواد اولیه (بهتر است در خصوص کنترل کیفیت نیز دانش کسب کنید)
- آشنایی با مباحث مدیریت مالی جهت به حداکثر رساندن تولید و توزیع موثر کالا.
- آشنایی با تخصیص منابع
- داشتن روحیه رهبری و هماهنگی افراد و منابع.
- آشنایی با آمار و کاربردهای آن
- دانش اصول و فرایندهای ارائه خدمات مشتری شامل نیازسنجی مشتری، رعایت استانداردهای کیفیت خدمات و ارزیابی رضایت مشتری.
- آشنایی با اصول مدیریت پرونده‌ها و مستندات، طراحی فرم‌ها و…
نقشه راه متخصص بازاریابی یا مارکتینگ
یکی از مشاغلی که مهندسین صنایع در این چند سال اخیر علاقه زیادی به آن نشان داده‌اند، علم مارکتینگ یا بازاریابی است. خود من نیز در برهه‌ای از زمان به دلیل سمت‌های مدیریتی که داشتم، علاقه‌مند به مباحث مارکتینگ جهت رشد هر چه بیشتر کسب و کار شدم. کاتلر به طور خلاصه بازاریابی را فرآیند رفع نیاز از طریق تولید و مبادله ارزش می داند.
متخصص بازاریابی بخشی از تیم بازاریابی است و تلاش می‌کند تیم را توسعه دهد و با ترفندهایی کاربردی مشتریان بالقوه را افزایش داده و به مشتریان بالفعل تبدیل کند و در نتیجه باعث افزایش فروش سازمان شود. علاوه‌بر این توضیح اجمالی می‌توان گفت که متخصص بازاریابی و تیم او مسئولیت‌های زیادی دارند که از جملۀ آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تحقیقات بازار در خصوص عادات مد روز مصرف کننده
- تولید و انتشار پیام‌های مناسب با لحن برند
- ایده‌پردازی و اجرای کمپین های بازاریابی نوآورانه
- نظارت و کنترل در اجرای به موقع و صحیح کمپین‌ها و همراستا بودن آن‌ها با استراتژی‌های تدوین شده
- حمایت و تقویت بازاریابی محتوایی
- برنامه ریزی برای برگزاری رویدادها و تبلیغات آن‌ها
- تقویت کانال‌های ارتباطی موثر برای ارتباط هرچه بیشتر با مشتریان هدف
- تجزیه و تحلیل نتایج کمپین‌ها، نرخ تبدیل و بازدید وب سایت برای بهبود فرایندهای مارکتینگ
اگر علاقه‌مندید در این حوزه به فعالیت بپردازید لازم است این مهارت‌ها را در خود پرورش دهید:
- آشنایی با تدوین پلن بازاریابی
- آشنایی با روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها و ارزیابی عملکرد کمپین‌های بازاریابی و ROI
- آشنایی با چگونگی تدوین استراتژی محتوا بر اساس اهداف سازمان
- داشتن تسلط به بازاریابی تلفنی
- داشتن خلاقیت برای ایجاد تمایز میان سازمان با رقبا
- داشتن روحیۀ یادگیرنده چراکه این حوزه دائم در حال تحول است و اطلاعات متخصص بازاریاب باید به‌روز باشد
- داشتن توانایی رهبری کردن افراد تیم در جهت رسیدن به اهداف
- آشنایی با سوشال مدیا مارکتینگ، سئو، بازاریابی عملگرا و…
- آشنایی با تولید محتوا با فرمت‌های مختلف و روش‌های انتشار آن
- آشنایی با بازاریابی ایمیلی
مهارت‌های لازم برای علاقه‌مندان به حوزه مالی
یکی از حوزه‌های بسیار محبوب در مهندسی صنایع ورود به بخش مالی است. افرادی که در این زمینه قصد دارند تخصص پیدا کنند می‌توانند در مشاغلی مانند بانکداری، مدیریت مالی و امور مشاوره‌ای مالی فعالیت کنند. تخصص در این حوزه هم مانند دیگر حوزه‌ها نیازمند مهارت‌های خاص خودش است. اگر شما هم علاقه‌مندید که در زمینه‌های مالی مشغول به کار شوید نیاز است که به این مهارت‌ها تسلط پیدا کرده باشید:
- آشنایی کامل و جامع به علم اقتصاد
- آشنایی با نحوۀ مدیریت بودجه پروژه‌های کسبوکار
- آشنایی با صورت‌های مالی مانند ترازنامه، صورت‌های درآمدی، نقدینگی و صورت سود و زیان
- آشنایی با نحوۀ محاسبۀ بازده سرمایه‌گذاری
- دانستن نحوۀ تحلیل واریانس
- آشنایی اب حسابداری نقدی و حسابداری تعهدی
- آشنایی با مهارت‌های گزارش‌نویسی برای کارفرما
- داشتن دانش ریاضی و فناوری اطلاعات
- آشنایی با بازارهای مالی نوظهور و با درآمد ثابت
متخصص ایمنی
در صنعت مشکلات خطر ساز زیادی ممکن است وجود داشته باشد. مهندسان صنایعی که در شاخۀ ایمنی و بهداشت محیط کار (HSE) تخصص دارند به اهمیت حفظ ایمنی افراد در صنعت می‌پردازند. ایجاد شرایط محیطی مناسب برای کار و حفظ امنیت از جمله مسائل بسیار مهم است که اگر شما جزو افرادی هستید که به این حوزه علاقه دارید لازم است به این مهارت‌ها تسلط پیدا کنید:
- آشنایی با HSE
- آگاهی کامل از قوانین بهداشتی و ایمنی
- توانایی ارزیابی دقیق برای شناسایی خطراتی که در یک پروژه وجود دارد
- داشتن دانش کافی برای مطلع شدن از تمام خطرات احتمالی
- آشنایی و علم به کمک‌های اولیه
متخصص لجستیک
این تخصص برای طراحی و تحلیل راهکارهای عملیاتی پروژه‌ها کاربرد دارد. پروژه‌هایی از قبیل: بهینه‌سازی حمل‌ونقل، پردازش و تحلیل روش‌ها، الگوسازی شبکه، کنترل هزینه‌ها، افزایش ظرفیت و مدیریت اطلاعات. از عمده‌ترین وظایفی که متخصص لجستیک و زنجیرۀ تأمین برعهده دارد می‌توان به دریافت و جمع‌آوری اطلاعات، انجام کار با نرم‌افزارهای تحلیل داده، تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائۀ راه حل برای حل مشکلات موجود اشاره کرد.
کریستوف سیتز (Christoph Seitz) مدیر شرکت لجستیکی CFR Rinkens دربارۀ مدیر یا متخصص لجستیک این‌طور می‌گوید: «مدیر لجستیک در صورت لزوم باید بتواند برنامه احتمالی را تنظیم کنید تا زنجیره تأمین به طور مداوم جریان داشته باشد. برنامه‌ریزی اتفاقات پیش‌رو، مهم‌ترین اصل لجستیک است.» شما هم اگر به لجستیک و زنجیرۀ تأمین علاقه‌مندید می‌توانید با تقویت این مهارت‌ها برای اشتغال در این حوزه اقدام کنید:
- آشنایی با انواع روش‌های برنامه‌ریزی و مدیریت انبار
- مهارت ایجاد ارتباط درست و توانایی مذاکره با تأمین کنندگان، خرده‌فروشان و تولیدکنندگان
- آشنایی با مهارت مدیریت حمل‌ونقل؛ نحوۀ پیگیری کیفیت و کمیت
- آشنایی با مدیریت زمان
- آشنایی با روش‌های حل مسئله
در کنار این مهارت‌ها آنچه اهمیت زیادی در این شاخه از مهندسی صنایع دارد حفظ آرامش و مدیریت بحران در موقعیت‌های دشوار است. ایجاد ارتباط میان چندین رکن برای رسیدن به هدفی مشترک گاهی می‌تواند به شدت سخت و ناممکن شود و تنها کسانی می‌توانند این مسئله را حل کنند که روش‌های حل مسئله را به خوبی فراگرفته باشند. علاوه‌بر این داشتن روحیۀ سازگاری و گروهی باعث می‌شود که به تجربه‌های دیگران هم دسترسی داشته باشید و به کمک آن‌ها از مشکلات عبور کنید.
متخصص سیستم‌های اطلاعاتی MBA
این تخصص برای مهندسانی مناسب است که ترجیح می‌دهند مبنای کارشان برپایۀ سیستم‌های اطلاعاتی و محاسباتی باشد و هر دو عمل مهندسی و مدیریتی را هم‌زمان انجام دهند. اگر شما هم از جملۀ این افراد هستید لازم است این مهارت‌ها را بیاموزید یا اگر قبلاً آموخته‌اید تقویتشان کنید:
- آشنایی با داده‌کاوی یعنی مدل‌ها، الگوریتم‌ها و کاربردها
- آشنایی با سیستم‌های مدیریت فرایند کسبوکار
- آشنایی با تکنیک‌ها و فناوری‌های کلان داده
- آشنایی با مدلسازی و بهینه‌سازی جریان شبکه‌های اطلاعاتی
بسیاری از افراد بر این باورند که برای متخصص شدن در حوزۀ MBA حتماً لازم است که به کامپیوتر و برنامه‌نویسی تسلط داشته باشند. بله. اهمیت این مسئله در این تخصص بسیار زیاد است اما فراموش نکنید که داشتن دانش مباحث مدیریتی از دیگر دانش‌ها در این حوزه مهم‌تر است و لازم است هر دوی آن‌ها را به خوبی فرابگیرید تا بتوانید متخصص MBA شوید.
